Динара Искакова: доллар бағамының өсуіне байланысты жаңа көліктердің бағасы көтеріледі
2023 жылы ҚР автомобиль нарығы рекордтық 60,2% - ға өскеннен кейін сарапшылар мен дилерлер 2024 жылы сатылым төмендейді деп болжаған болатын. Жыл аяқталуға да жақын қалды және сала оны қандай нәтижелермен аяқтайды, негізгі трендтер мен 2025 жылға байланысты күтулер туралы Orbis Auto автомобиль тобының бас директоры Динара Искакова біршама шолып өтеді.
- Динара, жыл соңында біз дәстүрлі түрде қорытындылаймыз. Сіз оны 2023 жылмен салыстырғанда, өткен жыл автомобиль нарығы үшін қандай жыл болды?
- 2023 жылы нарықтың өсуі көбіне кейінге қалдырылған сұранысқа байланысты болды, ол да бірден пайда болған жоқ, бірақ соңғы үш жыл ішінде қалыптасты. Қазақстан алдымен пандемияға байланысты, содан кейін логистика проблемаларына және әлемдік нарықта жартылай өткізгіштердің жетіспеушілігіне байланысты, 2022 жылы күрделі геосаяси жағдайға байланысты автомобильдерді ала алмады. Тек 2023 жылы біз тапсырыс берген көліктерді алдық. Сонымен қатар, көптеген серіктестер Ресей нарығы үшін шығарылған автомобильдерді Қазақстанға жіберді. Шын мәнінде, нарыққа қажет болғаннан да артық көлік алды, кезектер азайтылып, бәріне көліктер беріле бастады. Бірақ егер жылдың басында бізде көлік тапшылығы орын алды, содан кейін дилерлер оверстокка ұшырады.
Өткен жылы барлық дилерлер қоймаларды таратуға барынша күш салды: дәстүрлі автонесиелеу бағдарламалары мен трейд-иннен басқа, клиенттерге үлкен жеңілдіктер ұсынды, кейде олар 5 млн теңгеге дейін жетіп, автокөліктерді өзіндік құнынан төмен сатты. Нәтижесінде автокөліктерді тіпті сатып алуды жоспарламағандар да сатып алды. Биыл бізде қоймалар теңдестірілді, сондықтан клиенттерге арналған арнайы ұсыныстар автомобильдердің көптігіне байланысты болмайды. Біз маржасы бойынша жеңілдіктер жасайтын боламыз.
- Өткен жылдың аяғында және 2024 жылдың тамызына дейін сатылымның азаю белгілері байқалды, бірақ қазақстандық автомобиль одағының мәліметтері бойынша, 2024 жылдың 11 айында 179 628 жаңа жеңіл және коммерциялық автомобилі сатылды, бұл 2023 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 2,6% - ға артық. Сатылымның төмендеуі немен байланысты және артта қалушылық неден туындады?
- Автокөлік нарығындағы сатылым көбінесе маусымға байланысты азайып-кеміп отырады. Үшінші және төртінші тоқсанның аяқтала бастағанда нарық дәстүрлі түрде қарқын алады. Сонымен, 2024 жылдың ортасына дейін нарықта белгілі бір құбылмалылық байқалды. Алдымен сатып алушылар жақсы ұсыныстарды қарастырып жүрді, содан кейін кейде олардың белсенділігі азайды, бәлкім бағаның қосымша азаюын күттім ме екен, кім білсін. Бірақ содан кейін сатылымдар теңестіріліп, қазан айының қорытындысы бойынша артта қалушылықты қуып жеттік. Сонымен қатар, нарықта көшбасшылар қосылып, сатылымдар арта түсті.
- Сіздің болжамыңыз бойынша, 2024 жылы қанша жаңа көлік сатылады?
- Жылдың бірінші жартыжылдығында біз сатылымдар шамамен 5% - ға төмендейді деп болжадық, бірақ қазір нарық өткен жылдың деңгейінде жабылады деп сенуге толық негіз бар. 2023 жылы шамамен 198 мың жеңіл автомобильдер мен жеңіл коммерциялық техника сатылды. 2024 жылы біз осындай нәтижені немесе 1-2 мыңға артық машина сатылады деп отырмыз. Бұл сатып алушылардың жаңа жылдық белсенділігіне және жыл соңына қарай жоспарларды орындауға және қоймаларды оңтайландыруға ұмтылатын дилерлердің жаңа арнайы ұсыныстарына байланысты болады. Қазірдің өзінде өсім жеңіл автомобильдер сегменті есебінен болады деп айтуға болады, өйткені коммерциялық техниканың сатылымы 2023 жылмен салыстырғанда шамамен 10% - ға төмендеді. Жеңіл автомобильдер сегментінде жалпы өсім байқалады: егер 2023 жылы Қазақстанда 187 мың дана сатылса, биыл біз 191 мың дана деңгейінде деп болжалдап отырмыз.
- Өткен жылы қандай трендтерді атап өтер едіңіз? Мүмкін, кейбіреулері 2023 жылдан ауысқан шығар, ал кейбіреулері алғаш рет пайда болды ма?
- 2023 жылы пайда болған және 2024 жылы сақталған трендтердің ішінен премиум автомобильдер сегментіндегі тоқырауды атап өтуге болады.
Бұл ерсі естіледі, өйткені кез-келген дағдарыс кезеңінде премиум өнімге деген сұраныс тұрақты болатын.
Бұл шынымен де солай, бірақ қазір жағдай өзгерді және оның кем дегенде екі себебі бар. Қазір нарық барлық брендтердің есебінен өсуде. Тиісінше, жалпы нарыққа қатысты премиум сегментінің үлесі автоматты түрде азаяды. Бұл саны бойынша премиум автокөліктерді сату сол деңгейде қалуы мүмкіндігін білдіреді. Бұл сіз айтқан шартты тұрақтылық. Бірақ тағы бір маңызды мәселе бар, премиум көлікті алғысы келетіндердің барлығы алды десе де болады.
Соңғы жылдары премиум сегменттің үлесі шамамен 4%-ды құрайды. 2021-2023 жылдардан бері жалпы нарық пандемия тапшылығы мен жеткізу тізбегінің бұзылуына байланысты біршама туындаған проблемаларды кейінге қалдырылған болатын. 2022 жылы премиум сегментте 5232, 2023 жылы 7322 автокөлік сатылды. 2024 жылы осындай жоғары сатып алу белсенділігінен кейін премиум брендтердің сатылымы табиғи түрде азайды. Дистрибьюторлар сатып алушыларға арнайы шарттар ұсына бастады. Дегенмен, біздің күткеніміз бойынша, осы факторлардың барлығы премиум сегментінің үлесін 3,3% - ға дейін төмендетуге әкеледі.
Алдыңғы жылдардағыдай, баға сегментінде 11 млн теңгеге дейінгі автомобиль сатылымының өсу үрдісі байқалады. Менің ойымша, құны 11 млн теңгеге дейінгі жаңа автомобильдер сегментінің болашағы өте жақсы, мұндай автомобильдердің есебінен автопарк жаңартылады. Шын мәнінде, соңғы екі жылда нарық дәл осы баға сегментіндегі ұсыныстарды кеңейту есебінен 123 мыңнан 198 мың бірлікке дейін өсті, және, бір қызығы, бұл ұсыныстардың барлығын ҚХР өндірушілері ұсынады. Технологиялық және жақсы жабдықтың арқасында, тіпті негізгі жабдықта да, қытайлық брендтер көптеген жылдар бойы бюджеттік баға сегментінде бірінші орында тұрған танымал өндірушілердің қалтасын қағары анық.
- ҚХР автомобильдері нарықтың қандай үлесін алып отыр және Қазақстанда жаңа қытайлық автомобиль брендтері пайда бола ма? Айтпақшы, қытай машиналары пайдалануда ыңғайлы көлік пе, ол туралы тұтынушылардың ойы қандай?
- 2023 жылы қытайлық автомобиль маркалары нарықтың жалпы көлемінің орта есеппен 25,2% -ды құрады, 2024 жылдың қазіргі кезеңінде 38,3%-ды құрап отыр. Біздің бағалауымыз бойынша, өсім бір-екі жылдың келешегінде жалғасып, алдағы уақытта 50% - ға жетеді, ал егер үлес жаңа брендтер санының ұлғаюы есебінен өскен болса, онда болашақта бұл өсім өз позицияларын құлаған басқа автоөндірушілердің нарықтағы үлесіне байланысты болады. Басқаша айтқанда, қытайлар кірді, енді біздің нарықты жаулайды десе де болады. Бұл ретте, менің ойымша, нарыққа Қытайдан екі-үштен астам жаңа бренд кіруі мүмкін, өйткені барлық жетекші брендтер осында; мүмкін, кейбір бренд кетіп, екіншісі оның орнына басқасы келуі мүмкін. Бірақ қытайлық автомобиль өндірушілердің алдыңғы екі жылдағыдай белсенді жаппай сатылымы болмайды деп ойлаймын. Бүгінгі таңда Қазақстанда 25 қытай маркасы бар, ал біздің нарық одан артықты сатып та алмайды. Нарықтың сыйымдылығы шексіз емес. Сонымен қатар, Қазақстанда көптен бері ұсынылған және өз позицияларын қорғауға ниетті жапондық және корейлік автоөндірушілер туралы ұмытпаған жөн. Пайдаланылуына келетін болсақ, кепілдік жағдайлары бойынша әртүрлі мәселелер бар, кейбір брендтер өздерін сенімді көрсетті, кейбіреулері сынаққа төтеп бере алмады, бірақ тұтастай алғанда коллапс жоқ.
- Қытайлық брендтер соңғы екі-үш жылда жаңа машиналар нарығының ландшафтын айтарлықтай өзгертті. Көптеген қытайлық көліктердің жаппай әкелінуі нарықтағы машиналарға әсер етті ме? Жалпы, жүрісі бар автомобиль сегментінің бағасының түсуіне әсерін тигізді ме?
- Биылғы жылы жүрісі бар көліктердің бағасы өте төмендеді, мүмкін қытайлық брендтердің бағасы сәл төмендеген шығар, бірақ аса айырмашылық жоқ. Бұл ішінара жаңа көліктердің тапшылығын жеңудің нәтижесі. Автокөлікті таңдағанда, сатып алушы үшін негізгі фактор – бұл баға. Егер салыстырмалы түрде алатын болсақ, бірдей бағада жаңа көлік аласыз ба немесе жүрісі бар машина сатып аласыз ба, онда таңдау айқын. 11 млн теңгеге қайталама нарықта пайдаланылған жапон седанын немесе кепілдік бойынша тиімді шарттармен ресми дилерлерден жаңа қытай кроссоверін сатып алуға болады. Екінші нарықта ұсыныстар өте көп, бірақ сатушылардың көпшілігі қымбат баға қояды. Ақиқатында, олар тіпті ең жақсы көліктерді сату үшін үлкен жеңілдіктер жасауға мәжбүр. Менің ойымша, жүрісі бар көліктер одан әрі арзандай түседі. Жағдай келесі жылдың соңына қарай тұрақтануы мүмкін.
Несиелеу ережелеріндегі өзгерістер екінші нарыққа да әсер етті. Борыштық жүктеме коэффициентін есептеу талаптарының қатаңдауына байланысты автокредиттер санының мақұлдануы азайып жатыр. Бүгінгі таңда несиеге 100 өтінімнің орта есеппен 20-30% - ы мақұлданады, ал автомобиль сегментінде несиеге сату үлесі 80% - ға дейін жетті. Жалпы алғанда, несие мөлшерлемелері өте жоғары: жүрісі бар көлікте 21-24% немесе 26-27%, бұл өте көп. Адамдар өз көлігін неғұрлым тиімді шарттармен жаңартуға, арзанырақ қаржыландыруға қол жеткізе алса екен деп тілеймін.
- 1 желтоқсаннан бастап Қазақстанда үш жасқа дейінгі автомобильдерді әкелудің жаңа ережелері қолданыла бастады. Осыған байланысты басқа елдерден автокөлік әкелгісі келетін қазақстандықтар үшін бір нәрсе өзгерді ме?
- Жеке тұлғалар үшін елеулі өзгерістер болған жоқ. Бір адам бұрынғыдай, КҚКҚК мамандандырылған үлгісіндегі рұқсатты (көлік құралы конструкциясы қауіпсіздігінің куәлігі) ресімдей отырып, Жеке пайдалану үшін жылына бір көлік құралын әкеле алады. Осы жеке пайдалануды бақылау шаралары айтарлықтай күшейтіледі деп күтілуде. Атап айтқанда, егер бір адам белгілі бір мерзім ішінде тағы бір көлік әкелуге тырысса, онда кеден органдары рұқсат бермейді. Бұл шаралар көлеңкелі импортты қысқартуға және бюджетке салық түсімдерін қамтамасыз етуге бағытталған. Заңды тұлғаларға келетін болсақ, енді автомобильдерді тек КҚТМ-да (Көлік құралының типін мақұлдау) ресми түрде көрсетілген адамдар ғана әкеле алады. Бұрын заңды тұлға автокөлікті сенімхат бойынша әкеле алатын; енді бұл құқық алынып тасталды, тек КҚТМ-да жазылған заңды тұлға ғана әкелуге құқылы.
- Сіздің болжамыңыз бойынша, қазақстандық автонарықты 2025 жылы не күтеді?
- Валюта нарығындағы жағдай баға деңгейіне әсер етпей қоймайтыны анық. Қазірдің өзінде доллар бағамының өсуіне байланысты жаңа автомобильдердің бағасы өсуде, шамамен өсім 10-15% пайызды құрайды. Дегенмен, біз нарық көлемі ағымдағы жылдың деңгейінде, яғни 200 мың автомобиль сатылады деп болжаймыз және тіпті нарықтың 5% - ға дейін өсу ықтималдығын да жоққа шығармаймыз. Бірақ сатылымның төмендеу ықтималдығы жоқ.
